Kıdem tazminatı, çalışmaya hayatımızda kariyer basamaklarında ilerlemenin eşliğinde, işçi-patron klişesinden sonra iş yaşamamamıza yer eden önemli kelimelerin başında yer alır. İş kanunun 4857. Maddesinde kendisine yer bulan kıdem tazminatı için işçiden yana ve onların menfaatlerini koruyan bir sistem olduğundan söz edebiliriz.
İşveren açısından değerlendirilecek olduğumuzda da personel girdi-çıktılarının sık tekrarlanmasının önüne kısmen de olsa geçtiğini söylemek mümkün.
Ayrıca işveren farklı bir kişiye müesseseyi devrettiğinde devralan şahıs karışılacağı mali tablo yüzünden personeli yenilenme çalışmasına giremiyor ve kalifiye elemanlarla her hangi bir tazminat ödemeden devam etme eğilimi gösteriyor.
Tabi bu tazminatı almak için de belirli şartları hak etmiş olmanız gerekli. Hak edişlerinizden sonra da belirli bir kazanç elde edebiliyorsunuz. İstediğin zaman “Patron, hadi benim kıdem tazminatımı ver” deme şansınız yok.
Kıdem tazminatını ne kadar alırım, kıdem tazminatı nasıl hesaplanır konusundan önce tam olarak kıdem tazminatının ne olduğuna değinelim.
Kıdem tazminatı nedir
Kıdem tazminatı, belirli bir ücret karşılığında temin edilen işçiye, işveren tarafınca belli koşulların sağlanması şartıyla ödenmesi gereken zorunlu tazminattır.
Aynı iş yerinde çalışma yılınız ne kadar yükselirse kıdeminiz de paralel bir şekilde yükseleceği için kıdem tazminatı da o denli artacaktır. Bunu iş yerinde uzun süredir elde edilen tecrübenin karşılığı ev mesleki yıpranma payı olarak da düşünebilirsiniz. Ayrıca kazançlarınıza yalnızca maaşınız etki etmez.
Aynı zamanda yol parası, yemek parası dışında işverenin sizlere sunmuş olduğu bütün sosyal haklarda kıdem tazminatının içinde yer alır. Hesaplamanın nasıl yapıldığı konusunda biraz daha detaylı bilgi aktıralım.
Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır
Kıdem tazminatının hesaplanmasında iki önemli bilgi özellikle gerekli. Bunların ilki işçinin aynı iş yerinde ne kadar süreyle çalıştığı, diğeri de işverenin işçiye ne kadar ücret ödediği.
Bunlar dışında kıdem tazminatı hesaplama yöntemleri arasında ek ücretlerde kendisine yer bulacaktır. Maaş ve yan haklar, bir işçinin emeklerinin karşılığı olan 30 günlük brüt ücretiyle çarpılır. Daha sonra çıkan sonuç, ay sayısı olan 12’ye bölünür.
Ardından da brüt ücretin 30 günlük karşılığıyla çarpılır. Kalan gün sayısını çıkan sonuca ekledikten sonra 30’la çarpınca brüt bir şekilde kıdem tazminatı rakamı ortaya çıkar. Net rakamın elde edilebilmesi için damga vergisi, işsizlik sigortası, gelir vergisi gibi kesintiler tazminatın için eklenmesi gereklidir.
Ayrıca kıdem tazminatında da alabileceğiniz bir üst limit bulunaktır. Sözel bir şekilde biraz karışık gibi gelse de kıdem tazminatı hesaplama yönteminde rakamsal değerlerle aktararak konuyu pekiştirmiş olalım.
Kıdem Tazminatı Neye Göre Hesaplanır?
İşçinin son ödenen brüt aylık ücretinin hizmet sözleşmesinin başlangıcından itibaren geçen iş günü sayısı ile çarpılmasıyla belirlenir. Bir yılı aşan süreler için ödemeler aynı oranda yapılır. Deneme süresi kıdeme dahil olup, İş Kanunu‘nun 15. maddesi uyarınca taraflar arasında bir “deneme süresi” öngörülüyorsa, kıdemin ilk günü kıdemin başladığı gündür.
İş sözleşmesi genellikle kıdem süresinin son gününde sona erer. Ancak, iş sözleşmesinin fesih ihbarı ile feshedilmesi halinde ihbarsız fesih halinde ihbar süresinin bitişi kıdem süresinin son günü olarak belirlenmelidir. İş sözleşmesinin gerektiren bir nedenle feshi halinde, çalışılan her tam yıl için 30 günlük brüt kıdem tazminatı ödenir.
Oranlama yapılırken bir yıldan başlayan süreler de dikkate alınır. Peki hangi durumlarda kıdem tazminatı alınır? Aşağıdaki listede kıdem tazminatı alınan durumları bulabilirsiniz. Bunlar:
- İşçinin, işveren tarafından işten çıkarılmak zorunda kalması.
- Bir kişi isteyerek görevinden ayrıldığında, kıdem tazminatı uygun değildir.
- Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için çalışanın şirkette tam bir yıl çalışmış olması gerekir.
- Erkeklerde askerlik, kadınlarda evlilik nedeniyle işten ayrılma durumunda kıdem tazminatı alınabilir.
- Kıdem tazminatı, emekli olan işçi için bir seçenektir.
Kıdem tazminatı Tavan ücreti ne kadar
Kıdem tazminatı ücretinin açıklamasını yaparken asgari ücretli bir çalışan üzerinden hesaplama yapalım. Malumunuz ülkemizin büyük bir çoğunluğu bu rakam üzerinden hayatlarını idame ettirme çabası içindeler.
Her ne kadar asgari ücret tutarı net olsa da, mesela ne kadar çalıştığı gibi farklı değişkenleri de afaki bir şekilde yazacağız. Sizler kendi bilgilerinize göre aşağıdaki şekilde hesaplamalarınızı yapıp kıdem tazminatı ücretinizi çıkartabilirsiniz.
- Brüt olarak hesaplandığında aylık asgari ücret → 5.004 TL
- Çalışanın işe girdiği tarih: 10.12.2016
- İşten ayrıldığı tarih: 12.02.2019
- Yılda 4000 TL ikramiye alsa, aylık 333 TL’ye gelir. Eğer almıyorsanız boş bırakın, hesaba hiç katmayın.
- 1 yıl boyunca alacağı yakacak yardımı: 1500 – Ayda 125 TL’ye tekabül eder. Eğer almıyorsanız boş bırakın, hesaba hiç katmayın.
- Yemek parasını yılda 4500 TL desek, rakam ayda 375 ‘e gelir. Eğer yemek parası almıyorsanız ve işveren kendisi yemek dağıtıyorsa boş bırakın, hesaba hiç katmayın.
- Alacağı toplam kıdem tazminat rakamı: 5004 + 333 + 125 + 375 = 5847TL
Bu rakamın 2 yıl 4 aylık bir çalışma sonucunda elde edildiğini unutmayın. Ayrıca 2022 yılı için yasa tarafınca kanuni bir şekilde belirlenen 10 bin 596 TL’yi geçse bile bu rakamın üzerinde kıdem tazminatı alamayacağınızı da ayrıca hatırlatalım. Hesaplamayı gayet net bir şekilde aktardığımıza göre, en sık şekilde yönelteceğini düşündüğümüz soruyu yanıtlayalım.
Soru: Askeri ücretle çalışan bir işçinin kıdem tazminatı ne kadar olur?
- Yanıt: Yukarıdaki hesaba ve şartlara göre asgari ücretli bir çalışanın 1 yıllık çalışma sonrasında hak edeceği kıdem tazminat tutarı 2517.48 TL olacaktır.
Kıdem tazminatı hak kazanmanın şartları
Kıdem tazminatını almaya hak kazanabilmek için bazı kuralları yerine getirmiş olmanız gerekli. Bunları liste halinde şu şekilde genelleyebiliriz.
En az bir yıllık alışma zorunluluğu
Kıdem tazminatını alabilmeniz için, aynı iş yerinde en az 12 ay süreyle çalışıyor olmanız gerekli. Anlayacağınız 1 yılınızı doldurmadan böyle bir parayı talep etme hakkınız yok. Aynı iş yeri konusunda, aynı işverenin farklı losyonlarındaki farklı işlere sevki de değerlendirme altına alınmıyor. Başladığınız yerde min. 1 yıl süreyi tamamen doldurmuş olmanız gereklidir.
4857 sayılı İş Kanunu kapsamında işçi statüsünde yer almak
İşçi, 4857 iş kanunu kuralları kapsamınca iş sözleşmesi imzalanmış ve her hangi bir işverenin belirli bir ücret karşılığınca yanında çalıştırdığı kişiyi “işçi” tanımlaması yapılmıştır. Bu sözleşme yazılı olabildiği gibi gözlü bir şekilde de yürürlükte olabilir. İşçinin kendisini işverenin yanında çalıştığını ispatlayacak delilleri onun bu sıfatı elde etmesi için yeterli görülmüştür. İlgili kanunda bu kural açıkça belirlenmiş ve kural kapsamına dâhil edilmeyecek ve “işçi” kategorisinde kendisine yer bulamayan meslek gruplarını şu şekilde sıralamıştır.
- Esnaf ve Sanatkârlar odasına bağlı olarak çalışan ve bu Kanun kapsamının 2 nci maddesini gereğince 3 kişinin çalışmış olduğu iş yerinde çalışan kitle.
- Rehabilite kapsamında işveren tarafından görev verilmiş kişiler.
- Ev hizmetlerinde(temizlik, boyama, vs gibi) günlük işlerde çalışan insanlar.
- Çırak statüsünde yer çalışan kişiler
- Sporcular
- Tarım ve orman işlerinin yapıldığı ve 50 çalışandan az işçinin bulunduğu merkezler.
Haklı Fesih zorunluluğu
Karşılıklı mutabakat sonucuna varılıp, ister sözlü olarak neticelendirilmiş ya da yazılı bir şekilde kayıt altına alınmış olan karşılıklı iş başlangıç tanımlaması, kesinlikle belirli bir süre belirten iş sözleşmesi olmayıp, süresiz olmalıdır. Aksi durumlarda sözleşmede belirli bir süre belirtilirse iş tanımlaması kapsamında sözleşmeli personel olarak yer alır ve sözleşme süresince çalışarak, sözleşme tamamlandıktan sonra da işten ayrılırken her hangi bir kıdem tazminatı talep edemezler.
Belirli iş sözleşmesi adında yer alan belli işlerde ya da belli bir işin süreç kapsamında yapılması için işçi ve işveren arasında yazılı olarak imzalanan bu süreç, işin tamamlanmasıyla sona erecektir. Bu tarz durumlarda iş tamamlandıktan sonra da her hangi bir kıdem tazminatı talep edilemez. Fakat imzalanan bu sözleşme kapsamında işveren yükümlülüklerini yerine getirmez ya da işçi haklı sebeplere binaen sözleşmeyi sonlandırmak durumunda kalırsa bu durumda işçinin kıdem tazminatı talep hakkı bulunmaktadır.
Personel açısından özel nedenler
Kıdem tazminatı alabilmek işçi tarafından da hakları korunmak adına bazı kriterler kapsamında mümkün kılındı. Kıdem tazminatı almak için yalnızca işverenin sözleşmeyi sonlandırarak, işçiyi işten çıkarmasına gerek yok. İşçi de kendi özel gerekçeleri kapsamında sözleşmesini sonlandırarak, kıdem tazminatına hak kazanabilir.
Bu özel durumlar kanunda açık bir şekilde dile getirilmiştir. Kadın işçiler resmi nikâh kıydıktan sonra, aile cüzdanını belgelemek şartıyla; erkek işçilerin de askerlik nedeniyle işten ayrılacak olmaları nedeniyle kıdem tazminatı almaya hak kazanacaklarıdır. Evlilik ve nikâh gibi özel durumlar dışında, emeklilik gününü dolduran ve emekli olmaya karar veren işçi SSK’ye başvurarak bu talebini iletir ve en son çalıştığı yerden kıdem tazminatını alarak sözleşmesini sonlandırır.
Bunlarda ilginizi çekebilir. Sigortasız İşçi Çalıştırma
Kıdem tazminatı ne zaman ödenir
Kıdem tazminatına almaya hak ettikten sonra dönem dönem bunların temini konusunda da ciddi sorunla ortaya çıkabiliyor. İşveren bu rakamı ödememek için süreci zorlu bir hale getirebiliyor. Kıdem tazminatının işçiye nakil süresi, kanuni açıdan net bir şekilde tanımlanmamış.
Yani, “işçi ve işveren arasındaki sözlem sonlandıktan X gün sonra kıdem tazminatı, işçinin hesabına aktarılacaktır” şeklinde bir ibare bulunmuyor. İşleyiş açısından baz alınacak olursa, hak edilmiş olan tazminatının işine son verilme ya da iş sözleşmesinin sonlandırılması ile beraber paralel bir şekilde ödenmesi gerekmektedir.
Fakat hak sahibi olan işçi kendi inisiyatifi kapsamında işverene belirli bir süre ödeme esnekliği gösterebilir. Bu istisnai durum genelde iflasa yakın şirketlerin, işçi çıkarmaları kapsamında çalıştırdığı personelden talebi olabildiği gibi, işçilerinde yıllarca çalıştığı şirkete karşı göstermiş olduğu bir esneklik olabiliyor.
Karşılıklı mutabakat süresi bulunmadığı durumlarda ve işveren firmanın kasti bir şekilde işverene sözleşme sonlandırmasına rağmen kıdem tazminatı ödemiyorsa, bu durumda da işçinin tazminatı almaya yönelik işverene firmaya ihtarname ekmesi gerekmektedir.
Tazminatın geç ödenmesi ya da sürekli ötelenerek hiç ödenmemesi durumunda işten ayrılan personel, işverene firmadan bu tutarı tahsis etmek için mahkeme yolu açılmıştır. Dava edebilmek de önceden ücreti tahsis edemediğine dair ihbarname çekmek oldukça önemli bir konu
İhtarname çekiminde kıdem tazminatın ödeneceği tutar ve ödeme için verilecek en son süre üzerinde açık bir şekilde belirtilmesi gerekli. İhbarname sonucunda işveren süre kapsamında parayı işçinin hesabına yatırırsa her hangi bir sorun yaşanmadan süreç sonlanıyor.
Fakat ihbarnamede ifade edilen süre içerisinde yine ödeme yapılmamış ise iş mahkemesine giderek dava açılabilir ve tüm masraflarla birlikte işçiden tahsis edilebilir.
Sonuç olarak özetlemek gerekirse kıdem tazminatının elde edilmesi; işçi tarafından askerlik, evlilik ve emeklilik gibi özel durumlar dışında, haksız bir şekilde işveren tarafından iş akdinin sonlandırması şartıyla ve en az 1 yıl süre çalışması koşuluyla mümkün kılınmaktadır.
Kıdem Tazminatı Tavan Ücreti Ne Kadar?
475 sayılı İş Kanunu’nun 14. Maddesi kıdem tazminatına bir üst sınır getirmektedir. T.C.’ye göre 5434 sayılı Devlet Memurları, anılan maddeye göre kanuna tabi en yüksek devlet memurudur. Belirli bir hizmet yılı için Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre izin verilen azami emeklilik ikramiyesinden fazla ödenemez.
Bu hükmün eklenmesiyle T.C. 5434 sayılı Devlet Memurları Kanunu kapsamına giren en yüksek memur artık 5434 sayılı Devlet Memurları Kanunu kapsamındadır. Bir yıllık hizmet için ödenebilecek en yüksek emekli ikramiyesi Emekli Sandığı Kanunu düzenlemeleri ile düzenlenmektedir.
Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanı, 2018 yılında kabul edilen bir kurala göre (703 Sayılı KHK 178. Madde) en üst devlet memuru olarak Başbakanlık Müsteşarı’nın yerini almıştır. Kıdem tazminatı tavanı da Haziran ayında enflasyonun açıklanmasına karşılık olarak açıklanan asgari ücrete yapılan geçici zam sonucunda değişmiştir.
Genelgenin Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından onaylanmasının ardından Temmuz-Aralık 2022 ayları için azami kıdem tazminatı tutarı 15.371 lira ve 40 kuruş olarak belirlenmiştir.
Kıdem Tazminatında Zaman Aşımı
Bir alacak, belirli bir süre kullanılmadığında, dava hakkının kaybedilmesi zamanaşımına uğrar. İş sözleşmesinin feshedildiği tarih, kıdem tazminatı için zamanaşımı süresinin başlangıcıdır. Bu nedenle kıdem tazminatı için zamanaşımı süresi beş yıldır.
2017 yılına kadar, çalışanlara ödenen kazançlar için beş yıl, yıllık izinde ödenen ücret ve yan haklar için on yıl zamanaşımı süresi tanınmıştı. 4857 Sayılı İş Kanunu 25 Ekim 2017 tarihinde revize edilmiştir.
Yıllık izin ücreti, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı dahil olmak üzere eşit muamele ilkesine aykırı olarak iş sözleşmesinin feshinden kaynaklanan tüm tazminat taleplerinde zaman aşımı, kötü niyet tazminatı ve diğer tüm tazminat talepleri, ücret alacakları ile eşitlenmek suretiyle 5 yıl olarak belirlenmiştir.
